მარ­თა­ლია, არც ერთი ჭი­რი­სუ­ფა­ლი არ ტო­ვებს გარ­დაც­ვლილ ახ­ლო­ბელს მზრუნ­ვე­ლო­ბის გა­რე­შე - დაკ­რძალ­ვამ­დეც და დაკ­რძალ­ვის შემ­დე­გაც აღას­რუ­ლებს მის­თვის სხვა­დას­ხვა წესს, მაგ­რამ ეკ­ლე­სი­უ­რი ცხოვ­რე­ბის უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფის შე­დე­გად წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ჩვენ­ში მრა­ვა­ლი ისე­თი ჩვე­უ­ლე­ბა დამ­კვიდ­რდა, რომ­ლე­ბიც ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა წმინ­და ეკ­ლე­სი­ის სწავ­ლე­ბას, თუმ­ცა ზო­გი­ერთ მათ­გან­ში მარ­თლაც დევს ჭეშ­მა­რი­ტე­ბის მარ­ცვა­ლი...

იმის გა­სარ­კვე­ვად, რო­მელ წეს-ჩვე­უ­ლე­ბა­თა აღ­სრუ­ლე­ბა არ არის მარ­თე­ბუ­ლი მიც­ვა­ლე­ბულ­თათ­ვის და რომ­ლე­ბი შე­იძ­ლე­ბა აღ­ვას­რუ­ლოთ, სა­უ­ბა­რი ზედა დი­მის წმინ­და გი­ორ­გის სა­ხე­ლო­ბის ტაძ­რის წი­ნამ­ძღვარს, მამა იო­ა­ნე ყუ­რაშ­ვილს ვთხო­ვეთ.

- სა­ქარ­თვე­ლოს ყვე­ლა კუ­თხე­ში არ­სე­ბობს წესი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის­თვის საფ­ლავ­ში ტან­საც­მლის, სა­ა­თის, სარ­კის, სა­ვარ­ცხლი­სა თუ სხვა სა­ყო­ფა­ცხოვ­რე­ბო ნივ­თე­ბის ჩა­ტა­ნე­ბი­სა. რო­გო­რი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აქვს მარ­თლმა­დი­დე­ბელ ეკ­ლე­სი­ას ამ ჩვე­უ­ლე­ბის მი­მართ?

- ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წე­სის თა­ნახ­მად, გარ­დაც­ვლი­ლი ერთი ხელი ახა­ლი, სუფ­თა სა­მო­სით იმო­სე­ბა, რაც სიმ­ბო­ლუ­რად სი­სუფ­თა­ვი­სა და სის­პე­ტა­კის შე­სა­მო­სელს გა­ნა­სა­ხი­ე­რებს, ხელ­ში კი მი­ე­ცე­მა ჯვა­რი, ნიშ­ნად იმი­სა, რომ ის იყო ქრის­ტი­ა­ნი და ჯვარ­ცმუ­ლი მა­ცხოვ­რის რწმე­ნა­ში მყო­ფი გარ­და­იც­ვა­ლა. ამა­ვე დროს ჯვა­რი იმა­ზეც მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ გარ­დაც­ვლი­ლი სა­ყო­ველ­თაო აღ­დგო­მის ჟამს ჯვრით ხელ­ში აღ­დგე­ბა მკვდრე­თით.

საფ­ლავ­ში ლპო­ბა­დი და ჟან­გვა­დი სა­ყო­ფა­ცხოვ­რე­ბო ნივ­თე­ბის ჩა­ტა­ნე­ბა, რო­მელ­თაც, ცხა­დია, გარ­დაც­ვლი­ლი ვე­რა­ფერ­ში გა­მო­ი­ყე­ნებს, - და­კარ­გუ­ლი მად­ლია, რო­მე­ლიც შეგ­ვეძ­ლო გარ­დაც­ვლი­ლის სა­ხელ­ზე მო­წყა­ლე­ბის სა­ხით გაგ­ვე­ცა. ეკ­ლე­სი­უ­რი მო­ძღვრე­ბით, ამ­გვა­რი მო­წყა­ლე­ბის გა­ღე­ბით მოხ­ვე­ჭი­ლი მად­ლი მი­ე­წე­რე­ბა გარ­დაც­ვლი­ლის სულს და ღვთის წი­ნა­შე გა­სა­მარ­თლებ­ლად წა­ად­გე­ბა.

- სა­ინ­ტე­რე­სოა, სა­ი­დან იღებს სა­თა­ვეს ეს ტრა­დი­ცია...

- ეს წარ­მარ­თუ­ლი გად­მო­ნაშ­თია: ქრის­ტი­ა­ნო­ბამ­დე ხალ­ხს სწამ­და, რომ სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ ადა­მი­ა­ნი სა­ი­ქი­ო­ში გა­ნაგ­რძობ­და ხორ­ცი­ელ სი­ცო­ცხლეს, ამი­ტო­მაც საფ­ლავ­ში უამ­რავ ნივთს აყო­ლებ­დნენ.

- ვიდ­რე ჯერი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის შე­მოს­ვა­ზე მიდ­გე­ბა, ხდე­ბა მისი სხე­უ­ლის გან­ბა­ნა...

- ეს უპირ­ვე­ლე­სი რამ არის, რაც გარ­დაც­ვლი­ლის­თვის უნდა აღ­სრულ­დეს: ქრის­ტი­ა­ნე­ბი მა­ში­ნაც კი მო­წი­წე­ბი­თა და მოკ­რძა­ლე­ბით უნდა მო­ე­პყრონ ადა­მი­ა­ნის სხე­ულს - სუ­ლიწ­მინ­დის ტა­ძარს, რო­დე­საც უსუ­ლოდ ას­ვე­ნია და ხრწნა მო­ე­ლის. კო­რინ­თელ­თა მი­მართ მი­წე­რი­ლი პირ­ვე­ლი ეპის­ტო­ლეს თა­ნახ­მად, ეს მკვდა­რი, ხრწნა­დი სხე­უ­ლი კვლავ აღ­დგე­ბა და უხრწნე­ლო­ბი­თა და უკ­ვდა­ვე­ბით შე­ი­მო­სე­ბა სა­ყო­ველ­თაო აღ­დგო­მის ჟამს.

გარ­დაც­ვლი­ლის გან­ბა­ნით გა­მოვ­ხა­ტავთ სურ­ვილს, რომ მე­ო­რედ მოს­ვლის ჟამს იგი სუ­ლი­თა და ხორ­ცით გან­წმენ­დი­ლი წარ­დგეს შე­მოქ­მე­დის წი­ნა­შე.

უმ­ჯო­ბე­სია, გან­ბა­ნა ეკ­ლე­სი­უ­რად, ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წე­სე­ბის დაც­ვით მცხოვ­რებ­მა პირ­მა შე­ას­რუ­ლოს.

- ჩვენ­ში მი­იჩ­ნე­ვენ, რომ გარ­დაც­ვლი­ლის დაკ­რძალ­ვამ­დე ჭი­რი­სუ­ფალ­მა თავი უნდა ანე­ბოს სა­ო­ჯა­ხო საქ­მე­ებს. გა­მარ­თლე­ბუ­ლია თუ არა ეს შე­ხე­დუ­ლე­ბა ეკ­ლე­სი­უ­რი სწავ­ლე­ბით?

- ძვე­ლად ქრის­ტი­ა­ნე­ბი ოჯა­ხის წევ­რის გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­სას დრო­ის უმე­ტეს ნა­წილს მისი სუ­ლის სა­ო­ხად სა­ეკ­ლე­სიო წე­სე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას უთ­მობ­დნენ და, ცხა­დია, სა­ო­ჯა­ხო საქ­მი­ა­ნო­ბის­თვის დრო აღარ რჩე­ბო­დათ. შე­საძ­ლოა, სწო­რედ აქე­დან მომ­დი­ნა­რე­ობ­დეს ის შე­ხე­დუ­ლე­ბაც, თით­ქოს ჭი­რი­სუ­ფალს ყო­ველ­გვა­რი საქ­მის კე­თე­ბა ეკ­რძა­ლე­ბა. ძვე­ლი ქრის­ტი­ა­ნო­ბის ხა­ნი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს გარ­დაც­ვლი­ლის ოჯახ­ში მე­ზობ­ლე­ბის მიერ სა­დი­ლის მი­ტა­ნის წე­სიც.

- მი­სა­ღე­ბია თუ არა პა­ნაშ­ვი­დებ­ზე და დაკ­რძალ­ვის დღეს სამ­გლო­ვი­ა­რო მუ­სი­კის შეს­რუ­ლე­ბა?

- პა­ნაშ­ვი­დებ­ზე და დაკ­რძალ­ვის დღეს სა­სურ­ვე­ლია სა­ეკ­ლე­სიო სა­გა­ლობ­ლე­ბი იგა­ლო­ბე­ბო­დეს. ამის­თვის შე­იძ­ლე­ბა ტაძ­რი­დან მო­ვიყ­ვა­ნოთ მგა­ლო­ბელ­თა გუნ­დი, ხოლო თუ ამას ვერ მო­ვა­ხერ­ხებთ, სა­ეკ­ლე­სიო სა­გა­ლობ­ლე­ბის ჩა­ნა­წე­რი გა­მო­ვი­ყე­ნოთ.

- აუ­ცი­ლე­ბე­ლია თუ არა მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის პი­რით აღ­მო­სავ­ლე­თის­კენ დას­ვე­ნე­ბა?

- გარ­დაც­ვლი­ლი უთუ­ოდ პი­რით აღ­მო­სავ­ლე­თის­კენ უნდა და­ვას­ვე­ნოთ, რად­გან სწო­რედ აღ­მო­სავ­ლე­თი­დან ვე­ლო­დე­ბით უფ­ლის მე­ო­რედ მოს­ვლას, მაგ­რამ თუ სახ­ლის მდე­ბა­რე­ო­ბის გამო ან სხვა რამ მი­ზე­ზით ამის გა­კე­თე­ბა ვერ ხერ­ხდე­ბა, შე­საძ­ლე­ბე­ლია, გარ­დაც­ვლი­ლი და­ვას­ვე­ნოთ პი­რით სამ­ხრე­თი­სა­კენ, რად­გან სა­კურ­თხე­ველ­ში გარ­და­მოხ­სნა სა­ხით სამ­ხრე­თის­კე­ნაა მი­მარ­თუ­ლი.

არა­ვი­თარ შემ­თხვე­ვა­ში არ შე­იძ­ლე­ბა, გარ­დაც­ვლი­ლი პი­რით და­სავ­ლე­თის­კენ იყოს დას­ვე­ნე­ბუ­ლი - ეს იქ­ნე­ბა ებ­რა­ელ­თა სჯუ­ლის შეს­რუ­ლე­ბა, რო­მელ­თა სა­კურ­თხე­ვე­ლიც და­სავ­ლე­თის მხა­რეს მდე­ბა­რე­ობს.

- არ­სე­ბობს შე­ხე­დუ­ლე­ბა, რომ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე კენ­ტი რა­ო­დე­ნო­ბის ყვა­ვი­ლი უნდა შე­ვი­ძი­ნოთ. გა­მარ­თლე­ბუ­ლია თუ არა ეს ეკ­ლე­სი­უ­რი მო­ძღვრე­ბით და სა­ზო­გა­დოდ, რა­ტომ არის მი­ღე­ბუ­ლი გარ­დაც­ვლი­ლის ცხედ­რის ყვა­ვი­ლე­ბი­თა და გვირ­გვი­ნე­ბით შემ­კო­ბა?

- მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე შეგ­ვიძ­ლია შე­ვი­ძი­ნოთ იმ­დე­ნი ყვა­ვი­ლი, რამ­დე­ნის შე­ძე­ნის სურ­ვი­ლი და შე­საძ­ლებ­ლო­ბაც გვაქვს, რად­გან კენ­ტი­ცა და ლუ­წიც უფ­ლი­საა. ქრის­ტი­ა­ნე­ბი ძველ­თა­გან­ვე გა­მო­ხა­ტავ­დნენ სიმ­ბო­ლურ კავ­შირს სან­თლის დან­თე­ბი­სას: წმინ­და სა­მე­ბის სა­ხელ­ზე სამ სან­თელს ან­თებ­დნენ, ან­გე­ლოზ­თა ცხრა და­სის სა­ხელ­ზე - ცხრას და ა.შ., ამი­ტომ კენ­ტმა რი­ცხვმა გარ­კვე­უ­ლი უპი­რა­ტე­სო­ბა მო­ი­პო­ვა და ადა­მი­ა­ნის ცნო­ბი­ე­რე­ბი­დან ლუწი გან­დევ­ნა, თუმ­ცა, ვი­მე­ო­რებ, უფ­ლი­საა კენ­ტიც და ლუ­წიც. თუ არ­სე­ბობს წმინ­და სა­მე­ბა, ან­გე­ლოზ­თა ცხრა დასი, სა­მა­გი­ე­როდ, გვაქვს ოთხი სა­ხა­რე­ბა, გვყავს თორ­მე­ტი მო­ცი­ქუ­ლი და ა.შ. ამ­დე­ნად, აზრი იმის შე­სა­ხებ, რომ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე აუ­ცი­ლე­ბე­ლია კენ­ტი რა­ო­დე­ნო­ბის ყვა­ვი­ლის შე­ძე­ნა, ეკ­ლე­სი­ურ სწავ­ლე­ბას არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა. ყვა­ვი­ლე­ბი და გვირ­გვი­ნე­ბი კი გა­ნა­სა­ხი­ე­რებს სი­მარ­თლის გვირ­გვინს, რო­მე­ლიც ღვთის წი­ნა­შე გა­მარ­თლე­ბულ ადა­მი­ანს მო­ე­ლის ცათა სა­სუ­ფე­ველ­ში.

- ად­ვი­ლი მი­სახ­ვედ­რია, რომ გარ­დაც­ვლი­ლის თავ­თით ან­თე­ბუ­ლი კან­დე­ლი­სა და კე­ლაპტ­რის დად­გმა ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი ადა­თია, მაგ­რამ რა დატ­ვირ­თვა აქვს ამ წესს?

- სი­ნათ­ლე, ნა­თე­ლი, რო­მელ­საც სან­თე­ლი და კან­დე­ლი გა­მოს­ცემს, სიმ­ბო­ლუ­რად მა­რა­დი­ულ სუ­ლი­ერ ნა­თელს გა­ნა­სა­ხი­ე­რებს. ამას­თა­ნა­ვე, კან­დე­ლი და სან­თე­ლი უფალ­თან სი­ახ­ლო­ვის, მას­თან ლოც­ვით დამ­ყა­რე­ბუ­ლი კავ­ში­რი­სა და სა­სო­ე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბაა. ამ­დე­ნად, გარ­დაც­ვლი­ლის თავ­თით დად­გმუ­ლი ან­თე­ბუ­ლი სან­თე­ლი და კან­დე­ლი დას­ტუ­რია იმი­სა, რომ ეს ადა­მი­ა­ნი ქრის­ტი­ა­ნი იყო, ჰქონ­და სი­ახ­ლო­ვე უფალ­თან, მას­ზე ამ­ყა­რებ­და სა­სო­ე­ბას და სწამ­და მა­რა­დი­უ­ლი ნათ­ლის - სა­სუ­ფევ­ლის - არ­სე­ბო­ბა.

ჩვენც, ჩვე­ნი მხრივ, გარ­დაც­ვლი­ლის თავ­თით კე­ლაპტ­რი­სა და კან­დე­ლის დან­თე­ბით გა­მოვ­ხა­ტავთ სურ­ვილს, რომ მის­მა სულ­მა და­ი­ვა­ნოს ზე­ცი­ურ სა­სუ­ფე­ველ­ში, სა­დაც მა­რა­დი­უ­ლი ნა­თე­ლია.

- რა მიზ­ნით იდ­გმე­ბა გარ­დაც­ვლი­ლის თავ­თით ღვი­ნო, ზეთი და ხორ­ბა­ლი?

- ღვი­ნო და ზეთი წმინ­და შე­სა­წირს წარ­მო­ად­გენს. ასე­ვე წმინ­და შე­სა­წი­რია პური, ადა­მი­ა­ნის სუ­ლი­ე­რი და ხორ­ცი­ე­ლი მა­საზ­რდო­ე­ბე­ლი, პური არ­სო­ბი­სა. ხორ­ბა­ლი მი­ა­ნიშ­ნებს იმა­ზეც, რომ ამ ადა­მი­ა­ნის ცხოვ­რე­ბამ გა­მო­ი­ღო გარ­კვე­უ­ლი ნა­ყო­ფი. გარ­და ამი­სა, ამ­გვა­რად ვა­ღი­ა­რებთ, რომ გვწამს გარ­დაც­ვლი­ლის მკვდრე­თით აღ­დგო­მი­სა: ხორ­ბა­ლი აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა და­ი­თე­სოს, რათა შემ­დეგ ამო­ვი­დეს, აღ­მო­ცენ­დეს; ასე­ვე აღ­დგე­ბა ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი სიკ­ვდი­ლის შემ­დეგ, ქრის­ტეს მე­ო­რედ მოს­ვლის ჟამს.

- არ­სე­ბობს წე­სიც მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის დაკ­რძალ­ვამ­დე მის­თვის ღა­მის­თე­ვი­სა...

- ქრის­ტი­ა­ნო­ბის პირ­ველ სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში, წარ­მარ­თთა­გან დევ­ნის ჟამს, ქრის­ტეს მიმ­დევ­რებს ყვე­ლა ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წე­სის აღ­სრუ­ლე­ბა მა­ლუ­ლად უხ­დე­ბო­დათ. ქრის­ტი­ა­ნი რომ გარ­და­იც­ვლე­ბო­და, მას ჩუ­მად მი­ას­ვე­ნებ­დნენ მშვიდ და უსაფრ­თხო ად­გი­ლას, ჯერ გა­ა­პა­ტი­ოს­ნებ­დნენ, შემ­დეგ მთე­ლი ღა­მის გან­მავ­ლო­ბა­ში უკი­თხავ­დნენ ფსალ­მუ­ნებს და ლო­ცუ­ლობ­დნენ მისი სუ­ლის­თვის, დი­ლით კი მი­წას მი­ა­ბა­რებ­დნენ. თან­და­თან ეს სა­ყო­ველ­თაო წე­სად იქცა და მას შემ­დე­გაც აღეს­რუ­ლე­ბო­და, რაც ქრის­ტი­ა­ნებს აღმსა­რებ­ლო­ბის სრუ­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა მი­ე­ცათ. ამ­დე­ნად, დაკ­რძალ­ვამ­დე გარ­დაც­ვლი­ლის­თვის ღა­მის­თე­ვა არ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა მარ­თლმა­დი­დე­ბელ სარ­წმუ­ნო­ე­ბას, მაგ­რამ ამ დროს ცხე­დარ­თან შეკ­რე­ბი­ლი ახ­ლობ­ლე­ბი უნდა ლო­ცუ­ლობ­დნენ მისი სუ­ლის სა­ო­ხად - კი­თხუ­ლობ­დნენ ფსალ­მუ­ნებ­სა და სხვა ლოც­ვებს, რად­გან მხო­ლოდ ამ შემ­თხვე­ვა­შია გა­მარ­თლე­ბუ­ლი გარ­დაც­ვლი­ლის­თვის ღა­მის­თე­ვა. ამა­ვე დროს, ღა­მით სიმ­შვი­დეა და ჭი­რი­სუ­ფალთ სა­შუ­ა­ლე­ბა ეძ­ლე­ვათ, მშვი­დად და უშფოთვე­ლად ილო­ცონ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სუ­ლის­თვის, რაც უდი­დე­სი მად­ლია, ხოლო თუ ღა­მის­თე­ვი­სას გარ­დაც­ვლი­ლის ახ­ლობ­ლე­ბი თავს იქ­ცე­ვენ სა­უბ­რით ან სხვა რამ გა­სარ­თობს მი­მარ­თა­ვენ დრო­ის მო­საკ­ლა­ვად, ასე­თი რამ ეკ­ლე­სი­ის­თვის, ცხა­დია, მი­უ­ღე­ბე­ლია. გარ­დაც­ვლი­ლის სულ­საც შე­წევ­ნის ნაც­ვლად ვამ­ძი­მებთ.

- რო­დის უნდა მოხ­დეს წე­სის აგე­ბა?

- მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის­თვის წე­სის აგე­ბა ხდე­ბა დაკ­რძალ­ვის დღეს ან წინა სა­ღა­მოს. წე­სის აგე­ბის დროს ღვთის­მსა­ხუ­რი, რო­მელ­საც უფ­ლი­სა­გან მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი აქვს ხელ­მწი­ფე­ბა ცოდ­ვა­თა მი­ტე­ვე­ბა-არ­მი­ტე­ვე­ბი­სა, გარ­დაც­ვლილს უხ­სნის მა­რა­დი­უ­ლი ცხოვ­რე­ბის­კენ მი­მა­ვალ გზას, ანი­ჭებს ცოდ­ვა­თა უკა­ნას­კნელ მი­ტე­ვე­ბას და ლოც­ვე­ბი­თა და ფსალ­მუ­ნე­ბით უწევს შუ­ამ­დგომ­ლო­ბას ღვთის წი­ნა­შე.

- რა­ტომ იკურ­თხე­ბა წე­სის აგე­ბის დროს მიწა?

- თუ წე­სის სრუ­ლი დაც­ვით ვი­მოქ­მე­დებთ, საფ­ლა­ვი უნდა იკურ­თხოს დაკ­რძალ­ვის დროს, რათა და­ცუ­ლი იყოს ბო­როტ ძალ­თა ზე­მოქ­მე­დე­ბი­სა და ყო­ვე­ლი­ვე უკე­თუ­რე­ბის­გან, მაგ­რამ რაკი ყვე­ლას არა აქვს იმის სა­შუ­ა­ლე­ბა, რომ ღვთის­მსა­ხუ­რი საფ­ლავ­ზეც წა­იყ­ვა­ნოს და აკურ­თხე­ბი­ნოს, წმინ­და ეკ­ლე­სი­ის მიერ დაშ­ვე­ბუ­ლია მი­წის კურ­თხე­ვა წე­სის აგე­ბის დროს, რო­მელ­საც, ნიშ­ნად საღ­მრთო გან­გე­ბუ­ლე­ბი­სად­მი მორ­ჩი­ლე­ბი­სა: "მიწა ხარ და მი­წად მი­ი­ქეც", - მღვდლის კურ­თხე­ვით ჯვრის სა­ხით და­აყ­რის სა­სახ­ლეს მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის რო­მე­ლი­მე ახ­ლო­ბე­ლი. სა­სურ­ვე­ლია, ეს წესი ეკ­ლე­სი­უ­რად მცხოვ­რებ­მა მა­მა­კაც­მა შე­ას­რუ­ლოს. ასე­თი წე­სით დაკ­რძა­ლუ­ლი ადა­მი­ა­ნის საფ­ლა­ვი ნა­კურ­თხად ით­ვლე­ბა.

საფ­ლა­ვის კურ­თხე­ვა, წე­სით, ყო­ველ­წლი­უ­რად უნდა ხდე­ბო­დეს. ეს, რო­გორც უკვე აღ­ვნიშ­ნეთ, საფ­ლავს და გარ­დაც­ვლი­ლის სხე­ულს ბო­როტ ძალ­თა ზე­მოქ­მე­დე­ბი­სა­გან და­ი­ცავს.

- რა და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აქვს ეკ­ლე­სი­ას გა­მოს­ვე­ნე­ბის დროს აღ­სრუ­ლე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხვა რი­ტუ­ა­ლის მი­მართ? მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მაქვს გა­მოს­ვე­ნე­ბი­სას სა­სახ­ლის კარ­ზე მი­ჯა­ხუ­ნე­ბა, თეფ­ში­სა და კვერ­ცხის გა­ტე­ხა, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ტახ­ტის გარ­შე­მო სამ­ჯერ შე­მო­ტა­რე­ბა და სხვა...

- სახ­ლის კარ­ზე სა­სახ­ლის მი­ჯა­ხუ­ნე­ბა რომ უმარ­თე­ბუ­ლო და ეკ­ლე­სი­ის­თვის მი­უ­ღე­ბე­ლი ქმე­დე­ბაა, გა­რეგ­ნუ­ლა­დაც ჩანს. ასე­თი საქ­ცი­ე­ლით შე­უ­რა­ცხყო­ფა­საც კი ვა­ყე­ნებთ გარ­დაც­ვლილს. არც თეფ­შის გა­ტე­ხას აქვს რა­ი­მე რე­ლი­გი­უ­რი და­ნიშ­ნუ­ლე­ბა. რაც შე­ე­ხე­ბა კვერ­ცხის გა­ტე­ხას, მას შე­იძ­ლე­ბა შემ­დე­გი ახ­სნა მო­ვუ­ძებ­ნოთ: კვერ­ცხი მა­რა­დი­უ­ლო­ბის სიმ­ბო­ლოდ არის მიჩ­ნე­უ­ლი, მარ­თლმორ­წმუ­ნე ქრის­ტი­ა­ნებს კი გვწამს სუ­ლის მა­რა­დი­უ­ლი არ­სე­ბო­ბი­სა და იმე­დი გვაქვს, რომ გარ­დაც­ვლილს ხორ­ცი­ე­ლი სიკ­ვდი­ლით კი არ და­უს­რუ­ლე­ბია არ­სე­ბო­ბა, არა­მედ მა­რა­დი­სო­ბა­ში გა­და­ვი­და. რო­გორც ჩანს, კვერ­ცხი, რო­გორც მა­რა­დი­უ­ლო­ბის სიმ­ბო­ლო, ხალ­ხმა მიც­ვა­ლე­ბულ­თა სა­ხელ­საც და­უ­კავ­ში­რა, თუმ­ცა უმ­ჯო­ბე­სია, თუ მას დაკ­რძალ­ვის დროს არ გავ­ტეხთ, რად­გან საზ­რდე­ლი იმის­თვის გვეძ­ლე­ვა, რომ ვიხ­მი­ოთ ან უპო­ვარ­ნი და­ვა­პუ­როთ, ასე­თი ქმე­დე­ბის დროს გა­ტე­ხილ კვერ­ცხს კი აწ­მენ­დენ, სა­ყო­ფა­ცხოვ­რე­ბო ნარ­ჩე­ნებ­თან ერ­თად ათავ­სე­ბენ და ყრი­ან. გა­მო­დის, რომ ფუ­ჭად იკარ­გე­ბა.

- სა­ერ­თოდ, რო­გორ ხდე­ბა ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი წე­სის თა­ნახ­მად გარ­დაც­ვლი­ლის ცხედ­რის გა­მოს­ვე­ნე­ბა?

- წე­სით, გარ­დაც­ვლი­ლის გა­მოს­ვე­ნე­ბი­სას უნდა მი­ვიყ­ვა­ნოთ ღვთის­მსა­ხუ­რი, რო­მე­ლიც აღას­რუ­ლებს ყვე­ლა იმ წესს, რო­მელ­თა აღ­სრუ­ლე­ბაც აუ­ცი­ლე­ბე­ლია ცხედ­რის გა­მოს­ვე­ნე­ბის დროს - აკ­მევს ცხედ­რის გარ­შე­მო, ნიშ­ნად იმი­სა, რომ გარ­დაც­ვლი­ლის სული საკ­მევ­ლის კვამ­ლის მსგავ­სად ადის ღმერ­თთან, გა­და­იხ­დის პა­ნაშ­ვიდს და სხვა. თუკი გარ­დაც­ვლი­ლი იმ­ყო­ფე­ბო­და ეკ­ლე­სი­ის წი­აღ­ში, ე.ი. იყო მრევ­ლი, უმ­ჯო­ბე­სია, მის­თვის ყვე­ლა წესი მის­მა სუ­ლი­ერ­მა მო­ძღვარ­მა შე­ას­რუ­ლოს.

ცხედ­რის გა­მოს­ვე­ნე­ბის შემ­დეგ მგა­ლო­ბელ­თა თან­ხლე­ბით ღვთის­მსა­ხუ­რი გარ­დაც­ვლილს სა­საფ­ლა­ომ­დეც მი­ა­ცი­ლებს, სა­დაც აკურ­თხებს საფ­ლავს და ცხედ­რის სა­მა­რე­ში ჩას­ვე­ნე­ბის წინ შე­ას­რუ­ლებს ლი­ტი­ას, სა­მა­რე­ში ჩას­ვე­ნე­ბის შემ­დეგ სა­სახ­ლეს ჯვრის სა­ხით მო­აყ­რის მი­წას სი­ტყვე­ბით: "მიწა ხარ და მი­წად­ვე მი­ი­ქეც", მო­ას­ხამს კან­დე­ლის ზეთს და მო­აყ­რის საკ­მევ­ლის ფერ­ფლს, ნიშ­ნად მი­წა­ზე ჩამ­ქრა­ლი სი­ცო­ცხლი­სა.

- ეკ­ლე­სი­უ­რია თუ არა წესი სა­მა­რე­ში ჩას­ვე­ნე­ბამ­დე მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ამ­ბორ­ყო­ფი­სა?

- მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ამ­ბორ­ყო­ფა არ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა სა­ეკ­ლე­სიო წე­სებს. ეს არის უკა­ნას­კნე­ლი ამ­ბო­რი ანუ გა­მო­თხო­ვე­ბა გარ­დაც­ვლილ ახ­ლო­ბელ­თან, რო­მელ­საც ფი­ზი­კუ­რად ვე­ღარ ვი­ხი­ლავთ ამ სხე­ულ­ში - სა­ყო­ველ­თაო აღ­დგო­მის ჟამს მკვდრე­თით აღ­მდგარ ადა­მი­ა­ნებს ექ­ნე­ბათ გან­სუ­ლი­ე­რე­ბუ­ლი სხე­უ­ლე­ბი. მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ამ­ბორ­ყო­ფა, წე­სით, უნდა შეს­რულ­დეს გა­ლო­ბით: "მო­ვე­დით, უკა­ნას­კნე­ლად ამ­ბორ-ვყოთ მიც­ვა­ლე­ბულს, ვმად­ლობ­დეთ ღმერ­თსა". რაც შე­ე­ხე­ბა ხალ­ხში გავ­რცე­ლე­ბულ შე­ხე­დუ­ლე­ბას, თით­ქოს თუ გარ­დაც­ვლილს ვე­ამ­ბო­რე­ბით, სიზ­მარ­ში ვე­ღარ ვი­ხი­ლავთ, ეს ცრურ­წმე­ნაა, ყო­ველ­გვარ რე­ლი­გი­ურ სა­ფუძ­ველს მოკ­ლე­ბუ­ლი. ეკ­ლე­სია სა­ერ­თოდ კრძა­ლავს სიზ­მარ­თა და­ჯე­რე­ბას და გვაფრ­თხი­ლებს, რომ არ მი­ვენ­დოთ, ყუ­რა­დღე­ბა არ მი­ვაქ­ცი­ოთ მას.

- რას გვე­ტყვით გარ­დაც­ვლი­ლის სა­ხელ­ზე მომ­ზა­დე­ბულ ქელეხ­თან და­კავ­ში­რე­ბით?

- ქელე­ხის სუფ­რა არის მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე გა­ღე­ბუ­ლი მო­წყა­ლე­ბის ერთ-ერთი სახე. ის გა­მო­ხა­ტავს ჭი­რი­სუფ­ლის სურ­ვილს, მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე და­ა­პუ­რონ ადა­მი­ა­ნე­ბი - ახლო ნა­თე­სა­ვე­ბი თუ დაკ­რძალ­ვა­ზე მი­სუ­ლი სხვა სტუმ­რე­ბი. მას­ზე ხში­რად მი­დი­ან უპო­ვარ­ნი და გა­სა­ჭირ­ში მყოფ­ნი, რო­მელ­თა და­პუ­რე­ბაც კი­დევ უფრო დიდი მად­ლია გარ­დაც­ვლი­ლის სუ­ლის­თვის. ამას­თა­ნა­ვე, ქელე­ხის სუფ­რა­ზე იხ­სე­ნი­ე­ბენ ახალ­შეს­ვე­ნე­ბულს და მის­თვის შენ­დო­ბას ითხო­ვენ ღვთის­გან. ასე­ვე იხ­სე­ნი­ე­ბენ სხვა გარ­დაც­ვლი­ლებს და ლო­ცა­ვენ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის ახ­ლობ­ლებს. ასე რომ, გარ­დაც­ვლი­ლის დაკ­რძალ­ვის დღეს ქელე­ხის გა­დახ­და არ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა ეკ­ლე­სი­ურ წე­სებს, მთა­ვა­რია, სუფ­რა არ გაგ­რძელ­დეს დიდ­ხანს და მას­თან მსხდო­მებ­მა არ გა­ნი­ხი­ლონ ყო­ფი­თი სა­კი­თხე­ბი. ასე­ვე და­უშ­ვე­ბე­ლია ქელე­ხის სუფ­რა­ზე დათ­რო­ბა. ასეთ ქმე­დე­ბებს მოჰ­ყვე­ბა შე­უ­ფე­რე­ბე­ლი საქ­ცი­ე­ლი, რაც გარ­დაც­ვლილს შე­უ­რა­ცხყოფს.

- ქრის­ტი­ა­ნუ­ლია თუ არა წესი დაკ­რძალ­ვი­დან მე­სა­მე დღეს საფ­ლავ­ზე გას­ვლი­სა?

- დაკ­რძალ­ვი­დან მე­სა­მე დღეს საფ­ლავ­ზე გას­ვლის ტრა­დი­ცია მა­ცხოვ­რის მკვდრე­თით აღ­დგო­მის პე­რი­ო­დი­დან უნდა მომ­დი­ნა­რე­ობ­დეს: ჯვარ­ცმუ­ლი მა­ცხოვ­რის დაკ­რძალ­ვი­დან სწო­რედ მე­სა­მე დღეს მი­ვიდ­ნენ მის სა­მარხთან მე­ნელ­სა­ცხებ­ლე დე­დე­ბი. ვიდ­რე ჭი­რი­სუ­ფა­ლი საფ­ლავ­ზე გავა, აუ­ცი­ლე­ბე­ლია, ღვთის­მსა­ხურს ეკ­ლე­სი­ა­ში ან შინ აღას­რუ­ლე­ბი­ნოს გარ­დაც­ვლი­ლის სუ­ლის მო­სახ­სე­ნი­ე­ბე­ლი პა­ნაშ­ვი­დი. გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­დან მე­ცხრე დღეს სული მე­ო­რედ წარ­დგე­ბა უფ­ლის სამ­სჯავ­რო­ზე, რომ­ლის შე­დე­გა­დაც მიჰ­ყავთ ჯო­ჯო­ხეთ­ში და მის ყვე­ლა სა­ში­ნე­ლე­ბას ჭვრეტს, ამი­ტომ გარ­დაც­ვლი­ლის სულს სჭირ­დე­ბა შე­წევ­ნა და მე­ო­ხე­ბა, რა­საც სწო­რედ ღვთის­მსა­ხუ­რის მიერ აღ­ვლე­ნი­ლი პა­ნაშ­ვი­დის სა­შუ­ა­ლე­ბით იღებს და არა მის საფ­ლავ­ზე გას­ვლით, თუმ­ცა, რო­გორც აღ­ვნიშ­ნეთ, ამ დღეს არც საფ­ლავ­ზე გას­ვლა იკ­რძა­ლე­ბა, სა­დაც კი­დევ ერთხელ მო­ვიხ­სე­ნი­ებთ გარ­დაც­ვლილს და უფალს მის შენ­დო­ბას შევ­თხოვთ.

- სა­ჭი­როა თუ არა გარ­დაც­ვლი­ლის სა­წოლ­ზე მისი ტა­ნი­სა­მო­სის და­წყო­ბა ორ­მო­ცამ­დე და ამ ხნის გან­მავ­ლო­ბა­ში გარ­დაც­ვლი­ლის ყო­ფილ ოთახ­ში ან­თე­ბუ­ლი ნა­თუ­რის და­ტო­ვე­ბა?

- გარ­დაც­ვლი­ლის სა­მო­სი­სა და ნივ­თე­ბის ორ­მო­ცამ­დე სა­წოლ­ზე და­წყო­ბა სრუ­ლი­ად არ გახ­ლავთ სა­ჭი­რო. უმ­ჯო­ბე­სია, ისი­ნი მო­წყა­ლე­ბის სა­ხით გავ­ცეთ. ასე­ვე არ არის სა­ჭი­რო გარ­დაც­ვლი­ლის სა­წო­ლის გვერ­დით საკ­ვე­ბის და­წყო­ბა. საკ­ვე­ბი მა­გი­და­ზე კი არ უნდა და­ვა­ლა­გოთ და შემ­დეგ ჩვენ­ვე კი არ უნდა მი­ვირ­თვათ, არა­მედ მი­ვუ­ტა­ნოთ გა­ჭირ­ვე­ბულს და და­ვა­პუ­როთ. სწო­რედ ამ­გვა­რად შე­ვე­წე­ვით გარ­დაც­ვლი­ლის სულს. მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე მო­წყა­ლე­ბის გა­ღე­ბა გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვნე­ლო­ვა­ნია ორ­მო­ცამ­დე. რაც შე­ე­ხე­ბა გარ­დაც­ვლი­ლის ოთახ­ში ან­თე­ბუ­ლი ნა­თუ­რის და­ტო­ვე­ბას, ამ ჩვე­უ­ლე­ბას არა­ვი­თა­რი რე­ლი­გი­უ­რი დატ­ვირ­თვა არ გა­აჩ­ნია. გარ­დაც­ვლი­ლის სა­ხელ­ზე ორ­მო­ცი დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში უნდა გვენ­თოს კან­დე­ლი.

- არ­სე­ბობს აზრი, რომ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის საფ­ლა­ვი აუ­ცი­ლებ­ლად ორ­მო­ცამ­დე უნდა მო­ე­წყოს. მარ­თე­ბუ­ლია თუ არა ეს მო­საზ­რე­ბა? სა­ერ­თოდ, რო­გორ უნდა მო­ე­წყოს საფ­ლა­ვი?

- აზრი, თით­ქოს საფ­ლა­ვი ორ­მო­ცამ­დე უნდა მო­ე­წყოს, ცრურ­წმე­ნაა და ყო­ველ­გვარ რე­ლი­გი­ურ სა­ფუძ­ველს მოკ­ლე­ბუ­ლია. მისი მო­წყო­ბა შე­იძ­ლე­ბა ორ­მო­ცამ­დეც და ორ­მო­ცის შემ­დე­გაც, გარ­დაც­ვლი­ლის ოჯა­ხის მა­ტე­რი­ა­ლუ­რი შე­საძ­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ბა­მი­სად.

ქრის­ტი­ა­ნუ­ლი თვალ­საზ­რი­სით, საფ­ლა­ვი წმინ­და ად­გი­ლია, სა­დაც სა­ყო­ველ­თაო აღ­დგო­მამ­დე გა­ნის­ვე­ნებს გარ­დაც­ვლი­ლის ნეშ­ტი, ამი­ტომ სა­თა­ნა­დო ყუ­რა­დღე­ბაც სჭირ­დე­ბა. საფ­ლა­ვი ამ­გვა­რად უნდა მო­ე­წყოს: შე­მო­ი­ღო­ბოს, რათა პი­რუ­ტყვმა არ და­ა­ბინ­ძუ­როს - სა­ჭი­რო არ არის ძვი­რა­დღი­რე­ბუ­ლი ლი­თო­ნე­ბი­თა და ქვე­ბით შე­მო­ღობ­ვა, უმ­ჯო­ბე­სია, ის თან­ხა, რო­მე­ლიც მათ შე­ძე­ნას უნდა მოხ­მარ­დეს, გარ­დაც­ვლი­ლის სა­ხელ­ზე მო­წყა­ლე­ბის სა­ხით გა­ი­ცეს; საფ­ლავ­ზე აუ­ცი­ლებ­ლად უნდა აღი­მარ­თოს ნა­კურ­თხი ჯვა­რი, შე­იძ­ლე­ბა, და­ი­დოს მომცრო ქვაც, რო­მელ­ზეც გარ­დაც­ვლი­ლის ვი­ნა­ო­ბა აღი­ნიშ­ნე­ბა. სა­სურ­ვე­ლია, გამ­შვე­ნე­ბუ­ლი იყოს ყვა­ვი­ლე­ბი­თა და მწვა­ნე ნარ­გა­ვე­ბით.

- არ­სე­ბობს ჩვე­უ­ლე­ბა გარ­დაც­ვლი­ლის ხსე­ნე­ბი­სას ღვი­ნო­ში პუ­რის ჩა­წო­ბი­სა. ზოგ­ჯერ ღვი­ნოს პურ­ზე ან საფ­ლავ­ზე ღვრი­ან...

- გარ­დაც­ვლი­ლის ხსე­ნე­ბი­სას ღვი­ნო­ში პუ­რის ჩა­წო­ბა ან ღვი­ნის პურ­ზე დაწ­ვე­თე­ბა სიმ­ბო­ლუ­რია. ამ­გვა­რი ქმე­დე­ბით გარ­დაც­ვლი­ლის­თვის ცოდ­ვა­თა მი­ტე­ვე­ბის სურ­ვილს გა­მოვ­ხა­ტავთ. ღვი­ნის საფ­ლავ­ზე დაღ­ვრა კი მი­ზან­შე­წო­ნი­ლი არ არის.

- რა და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა აქვს ეკ­ლე­სი­ას საფ­ლავ­ზე საზ­რდე­ლის გა­ტა­ნი­სა და სუფ­რის გაშ­ლის მი­მართ?

- ეკ­ლე­სია არ ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბა გარ­დაც­ვლი­ლის ახ­ლობ­ლე­ბის საფ­ლავ­ზე გას­ვლას, რად­გან ამით ადა­მი­ა­ნი მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ ახ­სოვს თა­ვი­სი მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი და ზრუ­ნავს მის საფ­ლავ­ზეც, სა­დაც სა­ყო­ველ­თაო აღ­დგო­მამ­დე გა­ნის­ვე­ნებს გარ­დაც­ვლი­ლის ნეშ­ტი. საფ­ლავ­ზე წას­ვლი­სას არ იკ­რძა­ლე­ბა საზ­რდე­ლი­სა და სასმლის წა­ღე­ბაც, თუკი იმ მიზ­ნით მიგ­ვაქვს, რომ კი­დევ ერთხელ მო­ვიხ­სე­ნი­ოთ მიც­ვა­ლე­ბუ­ლი, შე­სან­დო­ბა­რი გა­ვუგ­ზავ­ნოთ მას და მცი­რე საზ­რდე­ლიც ვიხ­მი­ოთ. ასეთ დროს ჭი­რი­სუფ­ლებ­თან ხში­რად გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბიც მი­დი­ან, რო­მელ­თა და­პუ­რე­ბაც უდი­დე­სი მად­ლია მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სუ­ლის­თვის. მთა­ვა­რია, საფ­ლავ­ზე გას­ვლა არ გას­ცდეს ზო­მი­ე­რე­ბის ფარ­გლებს - არ მოჰ­ყვეს მემ­თვრა­ლე­ო­ბა, ღრე­ო­ბა და ა.შ.

- ქრის­ტი­ა­ნუ­ლია თუ არა მიც­ვა­ლე­ბუ­ლის სა­ხელ­ზე წლის­თა­ვამ­დე სამი ცხვრის დაკ­ვლის ტრა­დი­ცია?

- ცხვარი შეიძლება დაიკლას გარდაცვლილის სახელზე, მაგრამ აუცილებელი არ არის. თუკი ჭირისუფალს არა აქვს ცხვრის შეძენის საშუალება, შეუძლია, საერთოდ არ დაკლას, ამით გარდაცვლილის სულს არაფერი დააკლდება. მიცვალებულის სახელზე ცხვრის დაკვლასთან დაკავშირებით ხალხში ასეთი შეხედულებაც არსებობს: გარდაცვლილი მამაკაცისთვის ვერძი, მამალი ცხვარი უნდა დაიკლას, ქალის სახელზე კი დედალიო, რაც ყოველგვარ რელიგიურ საფუძველს მოკლებულია.

საერთოდ, გარდაცვლილის სახელზე ცხვრის დაკვლა არც წლისთავამდე იკრძალება და არც წლისთავის შემდეგ. თუკი ჭირისუფალს ცხვრის შეძენის მატერიალური შესაძლებლობა აქვს, ეს ნებისმიერ დროს შეუძლია გააკეთოს.

- როგორც ჩანს, ჩვენში დამკვიდრებული მიცვალებულთათვის შესასრულებელი მრავალი წეს-ჩვეულება არ ეწინააღმდეგება წმინდა ეკლესიის ნებას, თუმცა მათი უმრავლესობა მხოლოდ სიმბოლური დატვირთვის მატარებელია. საინტერესოა, რამდენად მნიშვნელოვანია სიმბოლური დატვირთვის მქონე წეს-ჩვეულებების აღსრულება მიცვალებულთათვის...

- მრავალ მათგანს მართლაც მხოლოდ სიმბოლური დატვირთვა აქვს. ისეთი წესების აღსრულებას, რომლებიც არ ეწინააღმდეგება მართლმადიდებელ სარწმუნოებას, ეკლესია არ კრძალავს, მაგრამ თუ მხოლოდ სიმბოლური დატვირთვის მატარებელი წესების შესრულებით გამოვხატავთ გარდაცვლილთათვის ზრუნვას და არ ვიზრუნებთ მთავარი, სულიერი დატვირთვის მატარებელი წესების შესრულებაზე - სულის მოსახსენიებელი პანაშვიდების გადახდაზე, წირვაში მოხსენიებაზე, მათ სახელზე მოწყალების გაღებაზე, რომელთა შესახებაც რჩევა-მითითებებს ნებისმიერი ღვთისმსახური მოგვცემს, გარდაცვლილის სულს ვერ შევეწევით, ხვედრს ვერ შევუმსუბუქებთ, რადგან სწორედ სულიერი დატვირთვის მატარებელი წესების შესრულებით არის შესაძლებელი გარდაცვლილთა შეწევნა და ღვთის წინაშე გამართლება. სიმბოლური მნიშვნელობის წეს-ჩვეულებათა შესრულებით კი ჭირისუფალი მხოლოდ ხილულად კმაყოფილდება.

- ისეთი შთაბეჭდილება იქმნება, რომ ცრურწმენებზე დამყარებული წესებისა და ტრადიციების შესრულებას განსაკუთრებით რაიონებში აქცევენ ყურადღებას. მხედველობაში მაქვს საფლავში სხვადასხვა ნივთის ჩაყოლება, გარდაცვლილის სახელზე წლისთავამდე სამი ცხვრის დაკვლის აუცილებლობის რწმენა და ა.შ. თუმცა თქვენ, როგორც რაიონში მოღვაწე ღვთისმსახურმა, უკეთ იცით, რა მდგომარეობაა ამ მხრივ პერიფერიებში...

- ცრურწმენებზე დამყარებულ წესებსა და ტრადიციებს გასულ წლებში უფრო მეტად ასრულებდნენ, დღეს გაცილებით უკეთესი მდგომარეობაა, რადგან ეკლესიურად მცხოვრებ ადამიანთა რიცხვი დღითიდღე იზრდება, ცხადია, ხალხის დიდი ნაწილი მოძღვრის რჩევა-მითითებებს ითვალისწინებს და ცდილობს, ეკლესიური წესების დაცვით იმოქმედოს.

ambebi.ge