„დონალდ ტრამპმა ისევ დაიწყო ლაპარაკი მესამე საპრეზიდენტო ვადაზე, მაგრამ აშშ-ის კონსტიტუცია პირდაპირ კრძალავს ქვეყნის უმაღლესი პოსტის მესამედ დაკავებას ერთი და იმავე ადამიანის მიერ. თუმცა დონალდ ტრამპი ამბობს, რომ „არსებობს ხერხები და მეთოდები“, თუ როგორ შეიძლება მესამედ ბალოტირებასთან დაკავშირებული პრობლემები გადაწყდეს. მთავარი პრობლემა არის აშშ-ის კონსტიტუციის 22-ე შესწორება, რომელიც მალე მიიღეს, ფრანკლინ დელანო რუზველტის გარდაცვალების შემდეგ - ერთადერთი ადამიანის, რომელიც ორჯერ მეტად იყო არჩეული პრეზიდენტად“, - წერს ბრიტანული „ბიბისი“ (BBC) სტატიაში, რომლის სათაურია - „22-ე შესწორება: რა უშლის ხელს დონალდ ტრამპს, რომ მესამე საპრეზიდენტო ვადით იქნას არჩეული“.
გთავაზობთ პუბლიკაციას მცირე შემოკლებით:
დონალდ ტრამპმა აშშ-ის ტელეარხ NBC News-ისადმი მიცემულ ინტერვიუში არ გამორიცხა მესამე ვადით თეთრ სახლში დარჩენის შესაძლებლობა.
„ბევრს სურს, რომ მე მესამედაც ვიყო პრეზიდენტად არჩეული", - თქვა მან ჟურნალისტთან საუბარში, - "მაგრამ მე მათ ვპასუხობ ხოლმე, რომ ამისათვის გრძელი გზის გავლაა საჭირო. იცით, ამ ეტაპზე ნაადრევია ლაპარაკი“. დამაზუსტებელ კითხვაზე, - „მისტერ ტრამპ, ხომ არ ხუმრობთო?“ - პრეზიდენტმა თქვა, რომ იგი არ ხუმრობდა, თუმცა ისევ გაიმეორა, რომ ჯერჯერობით ამაზე ლაპარაკის დრო არ დამდგარა.
როგორ ფიქრობს დონალდ ტრამპი კონსტიტუციის 22-ე შესწორების გვერდის ავლას, მან საკმაოდ ორჭოფულად თქვა: „არსებობს მეთოდები, რომლის დახმარებითაც ამის გაკეთება შეიძლება“. როცა NBC News-ის ჟურნალისტმა ჰკითხა, - არსებობს თუ არა ისეთი სცენარი, რომლის მიხედვით, ამჟამინდელი ვიცეპრეზიდენტი ჯეიმს დევიდ ვენსი წარდგენილი იქნება უმაღლესი პოსტის დასაკავებლად, არჩევის შემდეგ კი პრეზიდენტის უფლებმოსილებას დონალდ ტრამპს გადასცემს, თეთრი სახლის ბინადარმა დაუდასტურა, რომ ეს არის ერთ-ერთი შესაძლებელი წესი, თუმცა აღნიშნა, რომ არის სხვა წესებიც.
დონალდ ტრამპი უკვე მესამედ ახსენებს მესამე ვადით პრეზიდენტობას. პირველად მან 2016 წელს წამოჭრა ეს საკითხი, პრეზიდენტად არჩევის შემდგომ კი არა ერთგზის უბრუნდებოდა ამ თემას. 2020 წლის შემოდგომაზე, პირველი საპრეზიდენტო ვადის დასასრულს, დონალდ ტრამპმა რამდენჯერმე გაიმეორა, რომ მეორედ გამარჯვების შემთხვევაში, მესამედაც წამოაყენებდა თავის კანდიდატურას.
ტრამპის ასეთი განცხადებების შემდეგ რესპუბლიკელი კონგრესმენები ამბობდნენ, რომ მან „დემოკრატების გასაბრაზებლად იხუმრა“, თუმცა ხუთი წლის წინათაც ბევრი მიხვდა, რომ მის განცხადებებს სერიოზულად უნდა მოეკიდონ.
„როგორც ჩანს, პრეზიდენტი ამოწმებს საზოგადოებისა და თავისი მომხრეების რეაქციას და სერიოზულად ემზადება ასეთი სცენარისათვის“, - განმარტავდა იმ დროს „ბიბისისთან" ინტერვიუში მარვინ კალბი, ბრუკინგსის ინსტიტუტის უფროსი ექსპერტი.
2025 წლის იანვარში ამ საკითხზე თავისი წინადადებების დაფიქსირება დაიწყეს კონგრესის წევრებმაც. მაგალითად, ენდი ოგლზმა ტენესის შტატიდან წარადგინა რეზოლუციის პროექტი, რომლის თანახმად, 22-ე შესწორება შეიძლებოდა ასე ჩასწორებულიყო: "არც ერთი პირის არჩევა არ შეიძლება პრეზიდენტის თანამდებობაზე სამჯერ მეტად, ასევე, არ შეიძლება არჩევა დამატებითი ვადით, ზედიზედ ორჯერ არჩევის შემდეგაც“. ეს წინადადება, ერთი მხრივ, მიმართული იყო დონალდ ტრამპის ხელახალი არჩევის წინააღმდეგ, 2028 წლისათვის, და მეორე მხრივ, ბარიერს წარმოადგენდა ბარაკ ობამასთვის, რომელიც პრეზიდენტის პოსტს ზედიზედ ორჯერ იკავებდა.
ჯორჯ ვაშინგტონის ანდერძი
წესი „არა უმეტეს ორი ვადისა“ არ იყო ოფიციალურად დაფიქსირებული მეოცე საუკუნის შუახანებამდე, თუმცა აშშ-ის დამაარსებელი "მამები" ამაზე ჯერ კიდევ დამოუკიდებლობის დეკლარაციის დაწერამდე ფიქრობდნენ. მაგალითად, ალექსანდრე ჰამილტონი, სტაბილური ცენტრალიზებული ხელისუფლების მომხრე, წინადადებას აყენებდა, რომ სახელმწიფოს მეთაურს სამუდამო უფლებამოსილება ჰქონოდა, ხოლო მისი ოპონენტი ჯორჯ მეისონი პოლემიკის დროს აცხადებდა, რომ ჰამილტონი „არჩეული მეფის“ სტატუსს გვთავაზობსო.
მოკლედ, ალექსანდრე ჰამილტონისა და მისი უახლოესი თანამებრძოლის, აშშ-ის მომავალი მე-4 პრეზიდენტის ჯეიმს მედისონის წინადადება ვერ გავიდა, თუმცა ვადებიც არ შეუზღუდავთ, რადგან თავიანთი უნდობლობით ჯორჯ ვაშინგტონისა და სხვების წყენინება არ სურდათ. ამიტომაც კონსტიტუციის მეორე მუხლში ჩაწერეს, რომ პრეზიდენტობის ვადა განისაზღვრება ოთხი წლით, მაგრამ არ დაუზუსტებიათ, თუ რამდენჯერ შეიძლებოდა ამ ვადით ერთი ადამიანი არჩეულიყო.
პირველ პრეზიდენტს - ჯორჯ ვაშინგტონს განზრახული ჰქონდა, ქვეყნის მეთაური მხოლოდ ერთი ვადით ყოფილიყო, მაგრამ მას სთხოვეს მეორე ვადითაც გაეგრძელებინა ქვეყნის მართვა, რათა მოწინააღმდეგე პარტიებს შორის განხეთქილება არ დაეშვა. ჯორჯ ვაშინგტონი დათანხმდა, მაგრამ 1796 წელს, მეორე ვადის დასასრულს, მან საჭიროდ ჩათვალა საჯაროდ განეცხადებინა, რომ უარს ამბობდა საპრეზიდენტო არჩევნებში მესამედ მონაწილეობაზე. ჯორჯ ვაშინგტონმა თავის „გამოსამშვიდობებელ წერილში“ განგებ შეამცირა საკუთარი პირადი დამსახურებები და აქცენტი გადაიტანა თავისი ადმინისტრაციის საქმიანობის პოზიტიურ მხარეებზე.
ბევრი ამერიკელი იურისტი-კონსტიტუციონალისტი თვლის, რომ პრეზიდენტობის ვადების რაოდენობის შესახებ ნორმის არარსებობა შეცდომა კი არ არის, არამედ მოქნილი კანონმდებლობის გამოვლენას წარმოადგენს. ამ გარემოებამ შესაძლებლობა მისცა ამერიკას, რომ კრიტიკულ მომენტებში - „დიდი დეპრესიისა“ და მეორე მსოფლიო ომის დროს - უარი ეთქვა ტრადიციული პრაქტიკისათვის და ერთ-ერთი პრეზიდენტი თეთრ სახლში რეკორდულად ხანგრძლივი ვადით დაეტოვებინა.
ფრანკლინ რუზველტის ოთხგზის პრეზიდენტობა
ფრანკლინ დელანო რუზველტი არ იყო აშშ-ის ის პრეზიდენტი, რომელმაც პირველმა გადაწყვიტა მესამე ვადით ყოფილიყო ქვეყნის მეთაური. უფრო მეტიც - ის არ იყო პირველი პოლიტიკოსი, გვარად რუზველტი, რომელსაც მესამე ვადით სურდა თეთრ სახლში ყოფნა. მისი შორეული ნათესავი თეოდორ რუზველტიც ცდილობდა, ქვეყნის უმაღლეს თანამდებობაზე მესამედ დაბრუნებას, 1912 წელს, მაგრამ ვუდრო ვილსონთან ბრძოლა წააგო.
1940 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებთან ანუ პრეზიდენტობის მესამე ვადასთან, ფრანკლინ რუზველტი მივიდა როგორც პრეზიდენტი, რომელმაც ქვეყანა „დიდი დეპრესიიდან“ გამოიყვანა და რომელიც რკინის ხელით ატარებდა თავის „ახალ კურსს“. სხვათა შორის, ჯერ კიდევ მეორე ვადის წინ მას მოწინააღმდეგეები ბრალს სდებდნენ სოციალისტური დიქტატურის დანერგვის მცდელობაში და რომ იგი არ ითვალისწინებდა ბიზნესის ინტერესებს. ამის მიუხედავად, ფრანკლინ დელანო რუზველტმა შთამბეჭდავი გამარჯვება მოიპოვა და მეორედ გახდა აშშ-ის პრეზიდენტი.
შემდეგი არჩევნები, როგორც უკვე ზემოთ მოგახსენეთ, 1940 წლის შემოდგომაზე იყო დაგეგმილი, თუმცა ჯერ კიდევ გაზაფხულზე ბევრი ლაპარაკობდა, რომ რუზველტი პრეზიდენტად უნდა დარჩენილიყო. ოკეანის გადაღმა ომი ბობოქრობდა - უკვე ზაფხულისათვის ადოლფ ჰიტლერმა არა მარტო პოლონეთი და ჩეხოსლოვაკია დაიპყრო, არამედ - დანიაც, ბელგიაც და საფრანგეთიც. სექტემბერში კი გერმანული „ლიუფტვაფე“ უკვე ინგლისის ქალაქებს ბომბავდა.
ფრანკლინ რუზველტი ამერიკის საზოგადოებას და თავის პარტიას ივლისამდე გაურკვეველ მდგომარეობაში ამყოფებდა, საბოლოოდ კი განაცხადა, რომ დემოკრატების ყრილობაზე თავის კანდიდატურას ისევ წამოაყენებდა. იგი ისევ გახდა რესპუბლიკელების კრიტიკის ობიექტი: „თუ ერთ კაცს მართლაც შეუცვლელად ჩავთვლით, მაშინ არც ერთი ჩვენგანი თავისუფალი არ ვყოფილვართ“, - ამბობდა მისი მეტოქე უენდელ უილკი.
ფრანკლინ რუზველტი პირობას დებდა, რომ არ ჩაებმებოდა ევროპულ ომში, უენდელ უილკი კი, პირიქით, მოუწოდებდა ამერიკას, რომ დიდი ბრიტანეთისათვის დახმარება გაეწია. არჩევნები რუზველტმა მოიგო, მაგრამ ერთი წლის შემდეგ იძულებული გახდა, მსოფლიო ომში ჩაბმულიყო [ჰავაის კუნძულებზე მდებარე აშშ-ის წყნარი ოკეანის ფლოტის მთავარ ბაზაზე - პირლ-ჰარბორზე იაპონიის თავდასხმის შემდეგ].
სადაც სამი ვადაა, იქ მეოთხეც იყოს. 1944 წელს ფრანკლინ რუზველტს უკვე ხელისუფლების უზურპაციაში ადანაშაულებდნენ. სიტუაცია მართლად საგანგებო იყო და არც არავისთვის წარმოადგენდა საიდუმლოს, რომ ავადმყოფი პრეზიდენტი შეიძლებოდა მეოთხე ვადის დასრულებამდე გარდაცვლილიყო. მართლაც, ფრანკლინ დელანო რუზველტი 1945 წლის აპრილში გარდაიცვალა - ხუთი თვის შემდეგ, პრეზიდენტად მეოთხე ვადით არჩევიდან. მისი უფლებამოსილება, კონსტიტუციის თანახმად, ვიცეპრეზიდენტმა ჰარი ტრუმენმა მიიღო.
22-ე შესწორება
ფრანკლინ რუზველტის ზედიზედ ოთხი ვადით მმართველობა სახიფათო პრეცედენტი გახდა. ყოველ შემთხვევაში, ასე ჩათვალეს ამერიკელმა კანონმდებლებმა, რომლებმაც 1947 წელს კონსტიტუციაში ახალი ცვლილება - 22-ე შესწორება შეიტანეს. საბოლოო სახით ფორმულირება ასე გამოიყურებოდა: „არც ერთი პირი არ შეიძლება არჩეული იყოს პრეზიდენტის თანამდებობაზე ორჯერ მეტად“. ცალკე შენიშვნით განმარტება გაკეთდა, თუ როგორ ჩაითვლება თანამდებობაზე იმ ვიცეპრეზიდენტის ქვეყნის მეთაურად ყოფნა ერთ ვადად, რომელმაც კონსტიტუციის თანახმად, პრეზიდენტის უფლებამოსილება მიიღო. ამ მხრივ უნდა გავიხსენოთ ვიცეპრეზიდენტი ლინდონ ჯონსონი, რომელმაც მოკლული ჯონ კენედი შეცვალა მისი პრეზიდენტობის ვადის მიწურულს. მას თეორიულად უფლება ჰქონდა, კიდევ ორჯერ არჩეულიყო პრეზიდენტად.
რესპუბლიკელმა კონგრესმენმა ჯოზეფ მარტინმა 22-ე შესწორება შეაფასა, როგორც „ამერიკელი ხალხის გამარჯვება ტოტალიტარიზმისა და თავისუფლების მტრებზე“, ხოლო ჰარი ტრუმენი თვლიდა, რომ „შესწორება ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი მოვლენათაგანია, რომელიც კონსტიტუციაშია ასახული, „მშრალ კანონთან“ ერთად“.
შესწორების ძალაში შესასვლელად აშშ-ის შემადგენლობაში არსებული შტატების სამი მეოთხედის (48-დან 36-ის) მხარდაჭერა იყო საჭირო, ამიტომ პროცესი სამ წელიწადს გაგრძელდა.
მოგვიანებით აშშ-ის რიგი პრეზიდენტები გამოხატავდნენ თავიანთ უკმაყოფილებას 22-ე შესწორების მიმართ. 2003 წელს ბილ კლინტონმა, რომელმაც ორი წელი იცხოვრა თეთრ სახლში, შესთავაზა კონგრესმენებს, პრეზიდენტად „ორჯერ მეტად“ ყოფნის შეზღუდვა გაეუქმებინათ და დარჩენილიყო მხოლოდ „ორჯერ ზედიზედ“, თუმცა მისი მცდელობა წარუმეტებელი აღმოჩნდა. 2011 წელს, როცა რუსეთში კონსტიტუცია შეცვალეს და ვლადიმერ პუტინმა და დიმიტრი მედვედევმა ერთმანეთი ჩაანაცვლეს, ბილ კლინტონი ისევ დაუბრუნდა ამ საკითხს, თუმცა ისევ - ამაოდ.
შესწორება „როქირების“ წინააღმდეგ
რთულია იმის თქმა, რომელი წესი და მეთოდი ჰქონდა მხედველობაში დონალდ ტრამპს, როცა ვიცეპრეზიდენტ ჯეი დი ვენსზე ლაპარაკობდა. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ საკითხი ეხება ე.წ. ტანდემს - მაგალითად, 2028 წელს ვენსი პრეზიდენტობის კანდიდატი იქნება, ხოლო დონალდ ტრამპი - ვიცეპრეზიდენტობისა. შემდეგ კი, თუ ვენსი პრეზიდენტად იქნება არჩეული, იგი რაიმე საბაბით პრეზიდენტის პოსტს დატოვებს და ქვეყნის უპირველესი თანამდებობა დონალდ ტრამპს დარჩება. მაგრამ ეს ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის კიდევ ერთ შესწორებას - მე-12-ს, რომელშიც ჩაწერილია: „არც ერთი პირი, რომელიც საკონსტიტუციო მოთხოვნების ძალით, არ შეესაბამება პრეზიდენტის პოსტზე არჩევას, არ უნდა იყოს არჩეული ვიცეპრეზიდენტადაც“. ეს შესწორება ძალაში შევიდა შორეულ 1804 წელს, თითქმის ორ საუკუნეზე მეტი ხნის წინათ და დღემდე პრაქტიკაში მათი ურთიერთდამოკიდებულება არავის შეუმოწმებია. ზოგიერთი იურისტი თვლის, რომ მე-12 შესწორება ეხება პრეზიდენტობის კანდიდატის აუცილებელ კვალიფიკაციას და ასაკს და არა მის უფლებას სახელმწიფოს უმაღლეს პოსტზე არჩევაში, რომელიმე სხვა წესით, პირდაპირი არჩევის გარდა.
2015 წლის საარჩევნო კამპანიის დროს დემოკრატების საპრეზიდენტო კანდიდატმა ჰილარი კლინტონმა აღიარა, რომ ვიცეპრეზიდენტის კანდიდატად თავის ქმარს, ბილ კლინტონს განიხილავდა: „იგი კარგი ვიცეპრეზიდენტი იქნებოდა, მაგრამ, სამწუხაროდ, როგორც ამიხსნეს, კონსტიტუციის მიხედვით, მას უფლება არ აქვს“, - დაიჩივლა მან ერთ-ერთ ინტერვიუში.
შეიძლება თუ არა შესწორების გაუქმება?
ჯერჯერობით არსებობს აშშ-ის კონსტიტუციაში შეტანილი შესწორების გაუქმების მხოლოდ ერთადერთი პრეცედენტი - 1919 წელს შეტანილი მე-18 შესწორების („მშრალი კანონის“) გასაუქმებლად 1933 წელს 21-ე შესწორების შეტანა გახდა აუცილებელი. ამისათვის კი საჭიროა შესწორების რატიფიცირება შტატების სამმა მეოთხედმა მოახდინოს.
თუ ამ სცენარს 22-ე შესწორებაზე გავავრცელებთ, მაშინ იმავე წესით უნდა განხორციელდეს, როგორც 1933 წელს მოხდა: ჯერ ინიციატივას წარმომადგენელთა პალატამ უნდა დაუჭიროს მხარი, ხმების ორი მესამედით, შემდეგ - სენატმაც იგივე უნდა გააკეთოს. თუ ეს მოხდება, მაშინ რატიფიცირებას განახორციელებს შტატების საკანონმდებლო კრებების ორი მესამედი (50-დან 38). მაგრამ ამჟამად ასეთი სცენარის განხორციელება უკიდურესად ნაკლებსავარაუდოა, დემოკრატიულ და რესპუბლიკურ პარტიებს შორის მწვავე პოლიტიკური პოლარიზაციის გამო. რესპუბლიკელები წარმომადგენელთა პალატაში მინიმალურ უმრავლესობას ფლობენ (218-ით 213-ზე). ასევეა სენატშიც (53-ით 47-ზე). რესპუბლიკური პარტია აკონტროლებს 28 შტატის საკანონმდებლო ორგანოს, რაც ასევე არასაკმარისია ახალი შესწორების მისაღებად.
სასწაული რომ მოხდეს და ორი ვადით პრეზიდენტობის შეზღუდვა გაუქმდეს, მის რატიფიცირებას წლები დასჭირდება. 2028 წლისათვის ანუ მომდევნო საპრეზიდენტო არჩევნებისათვის დონალდ ტრამპის წლოვანება უკვე 82 წელს მიაღწევს და, როგორც ჩანს, მისი მესამედ დარჩენისათვის პრეზიდენტის პოსტზე მთავარი პრობლემა ასაკი იქნება და არა - 22-ე შესწორება.
მიანმარში მიწისძვრის შედეგად დაღუპულთა რაოდენობა 2 886-ს აღწევს, - ამის შესახებ ინფორმაციას სააგენტო Reuters-ი ჩინეთის სახელმწიფო მედიაზე დაყრდნობით ავრცელებს.
აშშ-ის პრეზიდენტის, დონალდ ტრამპის განცხადებით, უკრაინის პრეზიდენტს, ვოლოდიმირ ზელენსკის იშვიათი მინერალების შესახებ მნიშვნელოვან შეთანხმებაზე უარის თქმა სურს.
ფინეთის პრეზიდენტმა, ალექსანდერ სტუბმა, პრეზიდენტ დონალდ ტრამპთან შეხვედრის შემდეგ განაცხადა, რომ აშშ სანქციებს ამზადებს იმ შემთხვევაში, თუკი რუსეთი უკრაინაში ცეცხლის შეწყვეტაზე არ დათანხმდება ან დადებულ შეთანხმებას დაარღვევს.
“ნატო-ს რომელიმე ერთ წევრზე თავდასხმის შემთხვევაში ალიანსი მას დაიცავს”, - ამის შესახებ ნატო-ს გენერალურმა მდივანმა, მარკ რუტემ პოლონეთის პრემიერ-მინისტრთან, დონალდ ტუსკთან ერთად გამართულ პრესკონფერენციაზე განაცხადა.
თურქეთის ხელისუფლებამ დააკავა პრეზიდენტ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ყველაზე დიდი პოლიტიკური კონკურენტის ადვოკატი,- ამის შესახებ განაცხადა, ციხეში მყოფმა სტამბოლის მერმა, ექრემ იმამოღლუმ,
